Testy płatkowe

Radosław Śpiewak

Sugerowany sposób cytowania: Śpiewak R. Testy płatkowe. alergologia.biz.pl. 2009;1:01. DOI: 10.14320/abp.2009.1.01

Częstość alergii kontaktowej w populacji generalnej ocenia się na 26-40% dorosłych i 21-36% dzieci. Nie wszystkie osoby ze stwierdzoną alergią kontaktową rozwijają objawy kliniczne, jednak objawy nadwrażliwości pojawią się u większości z nich. Najczęstszą chorobą powstającą na podłożu alergii kontaktowej jest alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (alergiczny wyprysk kontaktowy, allergic contact dermatitis, ACD). Inne, rzadsze choroby na podłożu alergii kontaktowej to alergiczne kontaktowe zapalenie spojówek, alergiczne kontaktowe zapalenie jamy ustnej oraz alergiczne kontaktowe zapalenie pochwy. W pojedynczych przypadkach opisywano również alergiczny kontaktowy nieżyt nosa i astmę. Odrębną grupę zaburzeń na tle alergii kontaktowej stanowią reakcje nietolerancji implantów ortopedycznych i dentystycznych, rozruszników i stentów naczyniowych, a także systemowa alergia kontaktowa (np. polekowa). Dlatego diagnostyka alergii kontaktowej powinna być wykonywana przez każdego alergologa i dermatologa.

Wykrywanie alergii kontaktowej

„Złotym standardem” w diagnostyce alergii kontaktowej są testy płatkowe (patch tests, PT). Wykonanie testów płatkowych polega na aplikacji na skórę określonej ilości haptenu na 48 godzin i obserwacji reakcji skórnej po 2, 3 i 4 dniach. Dodatkowy odczyt po 7 dniach może ujawnić 10% odczynów dodatnich, które we wcześniejszych odczytach były ujemne. W swojej istocie test płatkowy polega na wywołaniu ACD w ściśle kontrolowanych warunkach i na bardzo ograniczonej powierzchni skóry (mniej niż 1 cm²). Pojawienie się odczynu zapalnego (czyli reprodukcja wyprysku) w miejscu aplikacji potwierdza nadwrażliwość badanego na dany hapten (Ryc. 1). Wykonanie testów płatkowych u chorych na wyprysk znamiennie zmniejsza koszty leczenia, poprawia jakość życia, a ponadto zwiększa odsetek chorych, u których możliwe jest ustalenie ostatecznego rozpoznania, skracając ponad 20-krotnie przeciętny czas oczekiwania na rozpoznanie.

Wskazania do testów płatkowych

Wykonanie testów płatkowych jest wskazane u każdego chorego z przewlekłym, swędzącym wypryskiem lub lichenizacją, jeżeli podejrzewa się, że przyczyną lub powikłaniem tej choroby może być alergia kontaktowa. Badanie jest wskazane również w przewlekłych zapalnych chorobach skóry uznawanych za „endogenne”. Testy należy ponadto wykonać w przypadku wyprysku rąk utrzymującego się dłużej niż 1 miesiąc. Tabela I przedstawia listę wskazań do testów płatkowych wg Międzynarodowej Grupy Badającej Wyprysk Kontaktowy (International Contact Dermatitis Research Group, ICDRG).

Dobór substancji testowych

U każdego chorego z podejrzeniem ACD należy wykonać testy płatkowe z Europejską Serią Podstawową (European Baseline Series, EBS). Lista haptenów w EBS jest okresowo weryfikowana i modyfikowana stosownie do aktualnych trendów epidemiologicznych. Ostatnia modyfikacja miała miejsce w marcu 2008 – dodano wówczas Mieszankę zapachową II oraz Lyral™, rozszerzając zakres EBS do 28 substancji testowych. Należy podkreślić, że aktualnie znamy ponad 3500 haptenów środowiskowych, na które ludzie mogą się uczulać. EBS określa zatem zaledwie minimum diagnostyczne, obejmujące substancje uczulające najczęściej. W wielu krajach lista testowanych substancji jest dodatkowo rozszerzana, na przykład seria włoska obejmuje 39, brytyjska 41, a północnoamerykańska seria podstawowa - aż 65 substancji testowych. W opinii autora, w warunkach polskich Europejska Seria Podstawowa powinna być uzupełniona co najmniej o pallad i propolis. Pallad - obok niklu - jest jednym z najczęstszych dodatków do złota jubilerskiego, a jako metal przejściowy o strukturze atomowej i właściwościach chemicznych zbliżonych do niklu, cechuje się podobnym potencjałem uczulającym. Propolis pod względem częstości uczuleń u dzieci ustępuje miejsca tylko niklowi, alergia na tę substancję jest również częsta u dorosłych. Oprócz testów z EBS, w każdym przypadku należy rozważyć dodatkowo testy z haptenami dobranymi indywidualnie na podstawie wywiadu oraz obrazu klinicznego choroby, przy uwzględnieniu sytuacji epidemiologicznej na danym obszarze. Jednorazowy test „T.R.U.E.”, choć łatwy w wykonaniu i w związku z tym pozornie atrakcyjny dla początkujących alergologów, ma ograniczoną przydatność, w związku z brakiem bardzo istotnych klinicznie i epidemiologicznie haptenów. Skład haptenów jest sztywno ustalony (niemożność dodania substancji istotnych dla danego chorego), co wynika prawdopodobnie z faktu zarejestrowania testu „T.R.U.E.” jako „leku”. Zapewne w założeniu posunięcie to miało przynieść producentowi przewagę marketingową nad innymi wytwórcami materiałów do testów płatkowych, jednak okazało się „strzałem we własną stopę”. W opinii ekspertów lekowa rejestracja testów płatkowych to nieporozumienie (testy płatkowe nie służą wszak do leczenia), zaś restrykcyjna i kosztowna procedura rejestracji doprowadziła do „zamrożenia” serii „T.R.U.E.” tak, że nadal odzwierciedla ona sytuację epidemiologiczną panującą w Skandynawii w 1992 roku i nie uwzględnia zmian wprowadzanych w ciągu ostatnich 20 lat przez europejskie gremia ekspertów (Tabela II).

Wykonanie testów płatkowych

Najbardziej popularne są dwa systemy komór do aplikacji substancji testowych: kwadratowe komory IQ Ultra wykonane z miękkiego polietylenu (Chemotechnique Diagnostics AB) oraz tradycyjne okrągłe aluminiowe miseczki, określane mianem komór fińskich (Finn Chambers, Epitest Oy). Hapteny wprowadza się przed wykonaniem testu (w przypadku komór IQ możliwe jest wcześniejsze przygotowanie i przechowywanie haptenów w komorach przez kilka dni). Najczęściej stosuje się roztwory haptenów w wazelinie lub wodzie, w szczególnych sytuacjach hapteny rozcieńcza się w olejach, acetonie, alkoholu i innych rozpuszczalnikach (Ryc. 2 i 3). Standardowo do komór wprowadza się 20-30 μl roztworu haptenu. Po napełnieniu komór, plastry nakleja się na plecy pacjenta na 48 godzin (Ryc. 4 i 5). W czasie wykonywania testów badany musi być zdrowy, skóra pleców niezmieniona chorobowo, okres od ostatniej aplikacji sterydów oraz opalania (słońce, solarium) powinien wynosić minimum 4 tygodnie. Ponieważ cały proces walidacji testów został wykonany na plecach, testy w innych okolicach (np. ramiona, przedramiona, uda, brzuch) powinny być wykonywane w wyjątkowych sytuacjach i tylko przez bardzo doświadczonego lekarza (trudność interpretacji).

Odczytywanie testów

Po 48 h (trzeci dzień badania) plastry odkleja się od skóry, a następnie odczytuje reakcję skórną (Ryc. 6). Kolejne odczyty mają miejsce po 72 i 96 godzinach (4. i 5. dzień testów). Zalecany jest również odczyt po 7 dniach, który może dodatkowo ujawnić 10% późnych odczynów dodatnich. Do typowych haptenów, na które pozytywizacja może zachodzić później niż po 5 dniach, należą neomycyna, piwalan tiksokortolu oraz nikiel. Aktualne nasilenie odczynów należy odnotowywać w karcie wyników przy każdym kolejnym odczycie. Zapisu wyników dokonuje się zgodnie z zaleceniami Międzynarodowej Grupy Badającej Wyprysk kontaktowy (ICDRG, Tabela III).

Istotność kliniczna testu płatkowego

Dodatni test płatkowy z danym haptenem potwierdza alergię kontaktową, jednak nie jest jednoznaczny z rozpoznaniem alergicznego kontaktowego zapalenia skóry. Dlatego zawsze w przypadku dodatniego wyniku testu z danym haptenem należy starannie rozważyć jego kliniczną istotność, czyli odpowiedzieć sobie na pytanie „czy dodatni wynik testu faktycznie wyjaśnia obecną chorobę?”. W klasyfikacji istotności klinicznej dodatniego wyniku pomocny jest system COADEX (Tabela IV).

Piśmiennictwo

• Abdallah HI, Balsara RK, O'Riordan AC. Pacemaker contact sensitivity: clinical recognition and management. Ann Thorac Surg. 1994;57(4):1017-8. doi: https://doi.org/10.1016/0003-4975(94)90228-3.
• Bruynzeel DP, Andersen KE, Camarasa JG, Lachapelle JM, Menne T, White IR. The European standard series. European Environmental and Contact Dermatitis Research Group (EECDRG). Contact Dermatitis. 1995;33(3):145-8. doi: https://doi.org/10.1111/j.1600-0536.1995.tb00534.x.
• Bruze M, Andersen KE, Goossens A. Recommendation to include fragrance mix 2 and hydroxyisohexyl 3-cyclohexene carboxaldehyde (Lyral) in the European baseline patch test series. Contact Dermatitis. 2008;58(3):129-33. doi: https://doi.org/10.1111/j.1600-0536.2007.01292.x.
• Bruze M, Goossens A, Gruvberger B. Recommendation to include methyldibromo glutaronitrile in the European standard patch test series. Contact Dermatitis. 2005;52(1):24-8. doi: https://doi.org/10.1111/j.0105-1873.2005.00482.x.
• Gruvberger B, Andersen KE, Brandao FM, Bruynzeel DP, Bruze M, Frosch PJ, et al. Patch testing with methyldibromo glutaronitrile, a multicentre study within the EECDRG. Contact Dermatitis. 2005;52(1):14-8. doi: https://doi.org/10.1111/j.0105-1873.2005.00480.x.
• Helgesen AL, Austad J. Contact urticaria from aluminium and nickel in the same patient. Contact Dermatitis. 1997;37(6):303-4. doi: https://doi.org/10.1111/j.1600-0536.1997.tb02475.x.
• Isaksson M, Brandao FM, Bruze M, Goossens A. Recommendation to include budesonide and tixocortol pivalate in the European standard series. ESCD and EECDRG. European Society of Contact Dermatitis. Contact Dermatitis. 2000;43(1):41-2. doi: https://doi.org/10.1034/j.1600-0536.2000.043001041.x.
• Niordson AM. Nickel sensitivity as a cause of rhinitis. Contact Dermatitis. 1981;7(5):273-4. doi: https://doi.org/10.1111/j.1600-0536.1981.tb04067.x
• Malo JL, Cartier A, Doepner M, Nieboer E, Evans S, Dolovich J. Occupational asthma caused by nickel sulfate. J Allergy Clin Immunol. 1982;69(1 Pt 1):55-9. doi: https://doi.org/10.1016/0091-6749(82)90088-4.
• Malo JL, Cartier A, Gagnon G, Evans S, Dolovich J. Isolated late asthmatic reaction due to nickel sulphate without antibodies to nickel. Clin Allergy. 1985;15(2):95-9. doi: https://doi.org/10.1111/j.1365-2222.1985.tb02261.x.
• Moller H. All these positive tests to thimerosal. Contact Dermatitis. 1994;31(4):209-13. doi: https://doi.org/10.1111/j.1600-0536.1994.tb01989.x.
• Rahilly G, Price N. Nickel allergy and orthodontics. J Orthod. 2003;30(2):171-4. doi: https://doi.org/10.1093/ortho/30.2.171.
• Rajagopalan R, Anderson RT, Sarma S, Retchin C, Jones J. The use of decision-analytical modelling in economic evaluation of patch testing in allergic contact dermatitis. Pharmacoeconomics. 1998;14(1):79-95.
• Rajagopalan R, Anderson RT, Sarma S, Kallal J, Retchin C, Jones J, et al. An economic evaluation of patch testing in the diagnosis and management of allergic contact dermatitis. Am J Contact Dermat. 1998;9(3):149-54.
• Rajagopalan R, Kallal JE, Fowler JF, Jr., Sherertz EF. A retrospective evaluation of patch testing in patients diagnosed with allergic contact dermatitis. Cutis. 1996;57(5):360-4.
• Schäfer T, Böhler E, Ruhdorfer S, Weigl L, Wessner D, Filipiak B, et al. Epidemiology of contact allergy in adults. Allergy. 2001;56(12):1192-6. doi: https://doi.org/10.1034/j.1398-9995.2001.00086.x.
• Serra-Baldrich E, Lluch M, Valero A, Malet A, Gimenez Camarasa JM. Contact dermatitis: clinical review of 800 patients tested using the standard European series. Allergol Immunopathol (Madr). 1995;23(2):67-72.
• Skoet R, Tollund C, Bloch-Thomsen PE. Epoxy contact dermatitis due to pacemaker compounds. Cardiology. 2003;99(2):112. doi: https://doi.org/10.1159/000069721.
• Śpiewak R. Alergia kontaktowa - diagnostyka i postępowanie. Alergia Astma Immunologia. 2007;12(3):109-26.
• Śpiewak R. Allergische Kontaktdermatitis im Kindesalter. Eine Übersicht und Meta-Analyse. Allergologie. 2002;25(7):374-81. doi: https://doi.org/10.5414/ALP25374.
• Śpiewak R. Atopy and contact hypersensitivity: a reassessment of the relationship using objective measures. Ann Allergy Asthma Immunol. 2005;95(1):61-5. doi: 10.1016/S1081-1206(10)61189-1.
• Śpiewak R. Patch testing for contact allergy and allergic contact dermatitis. Open Allergy J. 2008;1:42-51. doi: https://doi.org/10.2174/1874838400801010042.
• Śpiewak R, Brewczyński PZ. Powikłania po stabilizacji płytą metalową złamania kości udowej u chorej z alergią kontaktową na chrom, nikiel i kobalt. Pol Tyg Lek. 1993;48(29-30):651-2.
• Śpiewak R, Piętowska J, Curzytek K. Nickel: a unique allergen - from molecular structure to European legislation. Expert Rev Clin Immunol. 2007;3(6):851-9. doi: https://doi.org/10.1586/1744666x.3.6.851.
• Zachariae C, Engkilde K, Johansen JD, Menne T. Primin in the European standard patch test series for 20 years. Contact Dermatitis. 2007;56(6):344-6. doi: https://doi.org/10.1111/j.1600-0536.2007.01122.x.

o g ł o s z e n i a

This is an open access resource. All rights reserved to respective authors (text) and the Publisher (presentation, source code).
Unauthorized use, including by artificial intelligence (AI), is not allowed.
Document created: 27 September 2009, updated: 1 November 2009.